Bir asır önce şehirde ticari hayat nasıldı?

Adapazarı İzmit vilayetine tabi olan Adapazarı geniş bir ovada konumlanmış ticari potansiyeli yüksek (ticaretgâh) önemli bir şehirdir. Bölgede yaşayan nüfus; 13.500 (Türk) ve 4750 muhacirdenibarettir. İlgili tarihlerde mübadeleye tabi Rumların yerine bu miktara yakın yeni bir muhacir kitlesinin iskânı imkân dâhilinde görülmüştür. Justinyen köprüsü (bugünkü ismi Paşa köprü) eski Romalılardan kalma bir şaheserdir. Kentte biri büyük olmak üzere 4 cami bulunmaktadır.

Bölgede haftada iki defa Salı ve Cuma günleri kurulduğu anlaşılan pazarlar çok işlektir. Nitekim kentin ithalat ve ihracat ürünlerinin çeşitliliği bunu ispatlar niteliktedir. Kentin ihraç ettiği ürünler incelendiğinde genelde tarım işletmeciliği, dericilik ve ipek böcekçiliği gibi sektörlerin Adapazarı'nda geliştiği anlaşılacaktır. Kentin belli başlı ithalat ürünleri kaynaklara şu şekilde yansımıştır: İpek böceği tohumu, şeker, kahve, petrol, un, kumaş, manifatura, sabun, zücaciye, hırdavat, ıtriyat, tuz, biber, çuha, fes, işlenmiş deri, şayak vs. Adapazarı'ndan ihraç edilen ürünler ise aşağıdaki tabloda gösterilmiştir:

Bankalar

Kentte Adapazarı İslam bankası, Bank-ı Osmani ve Ziraat bankaları şubeleri bulunmaktadır. Merkezi Adapazarı'nda bulunan Adapazarı İslam ticaret bankası Türk anonim şirketince kurulmuş, 150.000 Türk lirası sermayesi olan önemli bir bankadır. Bankanın İzmit, Düzce ve Hendek'te şubeleri bulunmaktadır. Bankanın İstanbul ve muhtelif şehirlerde muhabere merkezleri vardır. Her çeşit ikraz ve havale işlemlerini yapmış, cari hesap açma ve tevdiat kabul işlemlerini gerçekleştirmiştir.

Oteller ve Hanlar

Adapazarı'nın ticari potansiyeli, hem geleneksel hanlar hem de 19. Yüzyıldan itibaren Osmanlı toplumunda görülmeye başlayan konaklama alanı oteller bakımından zengin bir durumda olmasına neden olmuştur. Nitekim araştırma konusu salnamede Adapazarı'na dışarıdan gelen tüccar vs. kişilerin konaklayabileceği han ve otellerin sayısı 10 adet olarak yansımıştır. Bunlar; Abacı Han, Akyazıoğlu Han, Araboğlu Han, Ârârât, Belediye, İstasyon Gambelât Bey, Hacı Rıza Bey Han, Milli, Sabit Efendi Han ve Safa Hanı'dır.

Zahire tacirleri

Hamdi ve şürekâsı, Süleyman Dede ve şürekası ve Hacı Kasımzade İhsan Adapazarı'nın zahire, kantariye ve patates tacirleri olarak tanınmaktadır.

Manifaturacılar

Kentin manifatura işleri biri gayri Müslim toplam 4 ailenin uhdesindedir. Bunlardan İstikamet manifatura mağazasının sahibi Mustafa Nuri Bey manifatura işlerinin "toptan"cılığını yapmaktadır. Diğer Müslüman aileler ise Boşnak kökenli iki aile olup bunlar Uzunçarşıda Boşnak Derviş ve mahdumları ile Boşnak İbrahim Bey ve biraderleridir. Kentin manifatura işlerine dahil tek gayri Müslim ailesi ise "Levi Samuel" adlı bir kişi olup adından Yahudi olduğu anlaşılmaktadır.

Geyve Geyve; İzmit ile Bilecik arasındaki hat üzerinde bulunmaktadır. Her Perşembe günü kurulan pazarlarıyla maruf olan İzmit'in bu kaza merkezi 1500 nüfuslu olup kazada 2 cami bulunmaktadır. Kazanın belli başlı ihraç ürünleri; pamuk, koza, zahire, afyon ve tütündür. Kente ithal edilen en önemli mallar ise kantariye ve manifatura ürünleridir. Kazanın ticari potansiyelinin düşük olması ticaretle ilgilenen kişi sayısının da azalmasına neden olmuştur. Nitekim salnameye yansıdığı kadarıyla kazada bakkaliye işlerini Antakyalı Ali, pamuk ticaretini Murat, muhtelif ticari işleri (ticaret-i mütenevvia) Rasim ve manifaturacılık işlerini ise Hacı Rıf'at ve Rasim adlı kişiler uhdesine almıştır. Kazada, hem kırsal alandan hem de diğer kazalardan gelen kişilere hizmet veren İstasyon ve Arif efendi otelleri olarak tanınan 2 adet otel kurulmuştur. Kentin tek bankası ise Ziraat Bankası Sandığı'dır. Kazada sağlık hizmeti ise İzzet adı verilen bir doktor tarafından icra edilmiştir. Kazada Ali adında bir de "saatçi" bulunduğuna göre bölgede saat kullanımı yaygın olmalıdır.

YAZININ TAMAMINI OKUMAK İÇİN TIKLAYINIZ!